Erazm z Rotterdamu Wybór pism(1), HLP I rok
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Erazm z Rotterdamu –
Wybór pism: Pochwała Głupoty
oraz
Skarga Pokoju
Wstęp
I.
Erazm z Rotterdamu i jego twórczość.
-
epoka Erazma: koniec XV w. i początek XVI w.: upadek Konstantynopola 1453 r.,
odkrycie Ameryki 1492 r., upadek Grenady 1492 r., monarchia absolutna i tzw. święty
urząd nadzoru-jący prawomyślność poddanych – inkwizycja, walki w Italii
(współzawodnictwo Habsburgów i Walezjuszy), groźba najazdu tureckiego, poczta, druk,
rozwój techniki (górnictwo i produkcja tekstylna) i miast, intensyfikacja rolnictwa,
wysoki rozwój gospodarczy Niderlandów (wpływ begardów), „devotio moderna”.
-
życie i twórczość Erazma: Desiderius Erasmus Roterodamus ur. 27/28,10,1469, syn
Małgo-rzaty z Zevenbergen i księdza Rogera z Gouda, szkołę wspomina niemiło, zaraza
uśmierca oboje rodziców, razem z bratem oddany do szkoły Braci Wspólnego Życia,
Erazm wstępuje do klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna, 1488 r. śluby
zakonne, pragnienie nieza-leżności i zainteresowanie starożytnością doprowadzają do
rozczarowania życiem duchow-nym i antymonarchizmu, w 1489 r. „Antibarbari” (druk
1520 r., manifest humanistyczny), 1492 r. święcenia kapłańskie, podróż do Rzymu w
charakterze sekretarza biskupa – życie dwor-skie, wydobycie się z klasztoru, wyjazd do
Paryża w 1495 r., studia teologiczne (scholastyka), dorabia udzielając korepetycji, w 1500
r. wyjazd do Anglii na zaproszenie ucznia, lorda Mountjoy, poznaje Johna Coleta,
Tomasza More’a i Johna Fishera, powrót do Paryża i nauka języka greckiego,
„Adagiorum Collectanea” Paryż 1500 r., 1500-1505 w Niderlandach, „Pod-ręcznik
żołnierza Chrystusowego” Antwerpia 1503 r., roczny pobyt w Anglii i podróż do Włoch
(1506 – 1509), „Pochwała Głupoty”, do 1514 r. przebywa w Anglii, od 1514 r. tworzy
utwory antywojenne, następne lata spędza w Niderlandach i Szwajcarii, był jednym z
pierwszych nie-zależnych literatów, zmarł 11/12,07,1536 w Bazylei, ataki Kościoła i
luteran, model chrześci-jaństwa uniwersalnego, przeciw wielości dogmatów i
argumentom siły.
II.
„Pochwała Głupoty”.
-
okoliczności powstania utworu: podczas powrotnej drogi z Włoch do Anglii w 1509 r., w
języ-ku greckim
Moros
= głupiec a Tomasz More, drukowany dopiero w 1511 r..
-
gatunek literacki, charakterystyka utworu: deklamacja (mowa fikcyjna, ułożona dla
ćwiczenia stylu – określenie Erazma), zabawką intelektualna, lektura umoralniająca, tzw.
pochwała pa-radoksalna; krytyka wad i naduzyć społeczeństwa XVI w., Głupota w sposób
rozumny i wnikli-wy kreśli obraz ludzkiej głupoty, Mądrość przywdziała maskę głupoty,
żeby pozrywać maski, jakie przylgnęły do oblicza społeczeństwa XVI w., satyryczny
obraz epoki, odsłonięcie najwię-kszych słabości natury ludzkiej: miłość własną i
upodobanie do pochlebstwa, zmieszane żarty z poważnymi refleksjami, zaatakowanie
zakonników, „najbardziej dalekich od zachowania za-konu”, głupota dygnitarzy, książąt,
dworaków…, utwór moralistyczny w żartobliwo-satyrycz-nym tonie.
-
źródła utworu, parantele literackie: dzieła od antyku do renesansu, Biblia, „Uczta” Platona
i in-ne jego utwory („Fajdros”, „Rzeczypospolita”…), „Chmury” Arystofanesa, Lukian z
Samosat.
-
kompozycja, styl, język: części: wstęp, opowiadanie, argumentowanie, ewentualne
obalenie tez przeciwnika i zakończenie; pozorny dialog, zmienność wyrażeń: od
wulgarnych do wy-twornych, od potocznych do pełnych erudycji, gra różnorodnych
cytatów, operowanie wyol-brzymieniem komicznym, absurdem, ironią, częste porównania
zwierzęce, wyzwiska; żon-glerka słowna.
-
krytyka: entuzjazm humanistów, oburzenie duchowieństwa i teologów Lowanium i
Sorbony, 1527 r. potępienie przez profesorów Sorbony, od 1542 r. na indeksie ksiąg
zakazanych w Pa-ryżu, na papieskim od 1559 r. do XIX w.
-
edycje autorskie i przedruki: edycja paryska 1511 r., wznowienie 1512 r., w krótkim
czasie 21 oficyn europejskich wydrukowało ten utwór.
-
przekłady: już w 1512 r. na język czeski, 1520 r. na francuski, 1534 r. niemiecki, 1539 r.
wło-ski, 1549 r. angielski; ukazało się ponad 180 przekładów, nawet na hebrajski (1967 r.)
i japoń-ski (1969 r.).
III.
„Skarga Pokoju”.
-
w grudniu 1517 r. w drukarni Frobena, najważniejsze przesłanie:
1.
Ludzie niszczą sami pokój na własne nieszczęście i utrapienie.
2.
Taka postawa byłaby bardziej zrozumiała u zwierząt, a nie u istot ludzkich obdarzonych
mo-wą i rozumem i już ze względu na swą budowę stworzonych dla pokoju. Nikt też nie
obejdzie się bez pomocy bliźniego, zwłaszcza że człowiek nie ma naturalnych środków
obronnych, ta-kich jakimi przyroda obdarzyła zwierzęta. Życie ludzkie pełne jest
grożących zewsząd niebez-pieczeństw.
3.
Zgoda panuje wśród ciał niebieskich i żywiołów, zgoda istnieje wśród zwierząt tego
samego gatunku, a nawet wśród roślin i głazów.
4.
Związki rodzinne i państwowe winny być oparte na zgodzie, bo po to przecież powstały.
5.
Nie ma pokoju ani wśród książąt będących „sercem i okiem ludu”, ani wśród uczonych,
ani wśród duchownych, ani też wśród zakonników.
6.
Nie ma pokoju nawet w sercu jednego człowieka, albowiem toczy się w nim walka
między rozsądkiem i afektami.
7.
Wobec tego stanu rzeczy ludzie nie zasługują na miano chrześcijan. Powinni bowiem
naśla-dować Chrystusa, który był „princeps pacis”, pamiętać, że są członkami jednego
ciała.
8.
Przykład pokoju daje Ewangelia, a nawet historia starożytna.
9.
Trzeba nawoływać do pokoju rządzących państwami. Książęta bowiem podstępnie
wszczy-nają wojny, ażeby gnębić lud. Toczą walki dla osobistych powodów, choć
wszelkie spory na-leży załatwiać pokojowo. Trzeba odrzuci nienawiści narodowościowe,
nie odwoływać się fał-szywie do patriotyzmu ludu, aby wojnę dla własnych interesów
wykorzystać. Książęta winni wobec ludu spełniać swe obowiązki. Być ich obrońcami i
wychowawcami.
10.
Każde państwo rozkwita w pokoju.
11.
Wojna sprowadza demoralizację, nieszczęścia i powszechne ubóstwo.
12.
Lud buduje podstawy dobrobytu państwa, toczący wojnę władcy wszystko to niszczą. Na
woj-nie bogacą się tylko zbrodniarze.
13.
Gdy rozważy się okrucieństwa wojny, dojdzie się do oczywistego wniosku, iż każdy
pokój na-wet okupiony największymi wyrzeczeniami lepszy od wojny.
14.
Walczą i nawołują do wojny ci, których powołaniem jest szerzenie pokoju – to jest
duchowni.
15.
Najbardziej haniebna jest walka chrześcijan z chrześcijanami.
16.
Jeśli trzeba koniecznie walczyć, lepiej zwrócić swój oręż na Turków, lecz właściwiej jest
na-wracać ich dobrym przykładem.
17.
Kiedy jednak trzeba koniecznie prowadzić wojnę dla własnej obrony, należy ją stoczyć z
jak najmniejszym przelewem krwi i możliwie szybko.
-
styl i język: styl podniosły i patetyczny, wzniosłe epilogi przypominające mowy
Cycerona, specjalny rytm prozy, powtarzanie zaimków i przymiotników, stosowanie tzw.
stopniowania, słownictwo z Cycerona, Seneki, Pliniusza, Pisma Świętego.
-
wydania i przedruki: 1518-1540 26 wydań.
-
przekłady: 1521 r. na język niemiecki, 1525 r. francuski, 1529 r. hiszpański, 1559 r.
angielski, 1567 r. holenderski.
IV.
„Colloquia familaria” („Rozmowy potoczne”).
-
powstanie zbioru, charakterystyka: bez wiedzy Erazma w 1518 r., korekta tekstu – nowe
wy-danie (autorskie) w 1519 r., poszerzona wersja w 1522 r., obok język wpajać zasady
moralne, przewodnik życia chrześcijańskiego.
-
przegląd treści: utwory propagandowe (znajomość hebrajskiego, greki i łaciny), cykl
rozmów biesiadnych, nawołanie do prawdziwej chrześcijańskiej pobożności, grupa
dialogów zajmują-cych się położeniem kobiet w społeczeństwie XVI w. oraz sprawami
dotyczącymi małżeństwa (
Zalotnik i dziewczyna
,
Dziewczyna stroniąca od małżeństwa
,
Dziewczyna żałująca
,
Położni-ca
,
Sejm niewieści
,
Niedobrane małżeństwo
), niechęć do
życia klasztornego (
Opat i uczona dama
), powierzchowna pobożność, zakłamana
dewocja, zakorzenienie przesądów i zabobo-nów (
Cyklop, czyli nie wypuszczający z ręki
Pisma świętego
,
Pogrzeb
,
Pielgrzymka w celach religijnych
), zadania monarchów
(
Charon
,
Sprawy wojenne
), zbiór kończy się dialogiem
Epi-kurejczyk
– wyznanie wiary
chrześcijanina-humanisty.
-
postaci – rozmówcy dialogów: poszczególne dialogi – komedie w jednym akcie, młodzież
(16 lat), szlachcianki, kler, według stanów.
-
realizm i fikcja: naturalność rozmów jest osiągana dzięki sceniczności przedstawienia,
aktorzy dynamiczni, nawiązywanie do znanych czytelnikom zdarzeń.
-
kompozycja, język i styl: ograniczenie liczby przemawiających wpływa na jasność
wypowie-dzi, na podkreślenie myśli przewodniej, łacina piękna w sprawach życia
codziennego, głównie z Plauta i Terencjusza, także z Warrona i Pliniusza, zamiłowanie do
zdrobnień, żywy, płynny, czysty, zachwycający trafnością i lekkością wypowiedzi język.
-
krytyka: opieka cesarza uchroniła Erazma od oskarżenia o herezję przez profesorów z
Lowa-nium, w 1526 fakultet Sorbony poddał ostrej cenzurze „Rozmowy”, na co nie
zgodził się Fran-ciszek I, poczytność i obrona papieża Klemensa VII, w 1559 r. na
indeksie ksiąg zakazanych do XIX w.
-
przekłady: do 1536 r. ponad 100 wydań, najczęściej tłumaczone dialogi dotyczące
położenia kobiet oraz moralności chrześcijańskiej (zwłaszcza
Pogrzeb
), prawie na
wszystkie języki.
V.
Korespondencja Erazma.
-
zbiory listów: od ok. 1498 r. Erazm gromadzi własne archiwum korespondencji, ok. 1200
po-zycji opublikowanych.
-
charakterystyka: ok. 400 korespondentów, pełno przysłów, sentencji, cytatów z literatury
sta-rożytnej i Biblii.
-
listy do Polaków: niekompletna liczba, sprawy polityczne, moralne, obyczajowe, nowości
ksią-żkowe, zdrowie…, Andrzej Krzycki, Krzysztof Szydłowiecki, Jost Ludwik Decjusz,
Piotr Tomi-cki, Hieronim Łaski, Zygmunt I, Jan Łaski.
VI.
Recepcja dzieł Erazma w Polsce.
-
pierwsze wzmianki o Polsce w przysłowiu „Spiesz się powoli” (
Adagium
1001).
-
druki dzieł Erazma m.in. Hieronim Wietor.
-
erazmiańczyk Walenty Eck.
-
popularność zwłaszcza „Rozmów”.
-
Mikołaj Rej, Marcin Kromer, Jan Leopolita Starszy, Marcin Bielski, Jan Kochanowski,
Andrzej Frycz Modrzewski.
TEKST
Pochwała Głupoty
-
„tą jestem, co swą boską potęgą bogów i ludzi rozwesela”.
-
cieszy się z radosnej reakcji słuchaczy.
-
„Bo cóż się bardziej godzi niż to, żeby Głupota sama trąbiła o swej chwale? Jak to mówi
przy-słowie: chwal mnie moja gębo!”.
-
żal, że, choć najwspanialsza, bezgraniczna, powszechna, nigdy nie chwalona, wstydzą się
jej ludzie, „międzygłupcy”.
-
jest córką Plutosa (bogactwo) i Neotete (młodość), urodziła się na Wyspach Szczęśliwych,
jej piastunkami były: Mete – Pijaczynka, Apedia – Prostaczka, Filautia – Miłość własna,
Lete – Zapomnienie i Kolakia – Pochlebstwo…
-
o jej dobrodziejstwach i władzy.
-
„To w każdym razie pewne, że dobrej zabawy nie masz na żadnej, jeśli jej głupstwo sobą
nie zaprawiło”.
-
„Ale co sie o przyjaźni powiedziało, to o wiele bardziej odnieść trzeba do małżeństwa,
które doprawdy niczym nie jest innym jak nierozdzielnym połączeniem życia dwojga
ludzi”.
-
„Śmieją się z <<dudka>>, z <<rogacza>> i jak go tam nie nazywają, gdy scałowuje łzy
nie-wiernej żony. Ale o ileż to szczęśliwiej dać się tak oszukiwać, niż przez nadmierne
zazdrośni-ctwo i samemu się zżerać, i tragediami wszystko napełniać!”.
-
radość i szczęście, „Co po młodości, jeśli ją przeżera kwas starczego smutku?”.
-
krytyka wojny.
-
Sokrates.
-
„Pewnie, wszystko to gra cieni, ale nie inaczej i z tą komedią ludzkiego życia”.
-
„Przede wszystkim więc to jest oczywiste, że wszystkie namiętności to sprawy z
podwórka Głupoty”.
-
o starszych zachowujących się jak młodzi „jeden farbuje włosy, drugi załata łysinę pod
peru-ką, trzeci posługuje się zębami, które może od kogoś sobie pożyczył”.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl upanicza.keep.pl
Erazm z Rotterdamu –
Wybór pism: Pochwała Głupoty
oraz
Skarga Pokoju
Wstęp
I.
Erazm z Rotterdamu i jego twórczość.
-
epoka Erazma: koniec XV w. i początek XVI w.: upadek Konstantynopola 1453 r.,
odkrycie Ameryki 1492 r., upadek Grenady 1492 r., monarchia absolutna i tzw. święty
urząd nadzoru-jący prawomyślność poddanych – inkwizycja, walki w Italii
(współzawodnictwo Habsburgów i Walezjuszy), groźba najazdu tureckiego, poczta, druk,
rozwój techniki (górnictwo i produkcja tekstylna) i miast, intensyfikacja rolnictwa,
wysoki rozwój gospodarczy Niderlandów (wpływ begardów), „devotio moderna”.
-
życie i twórczość Erazma: Desiderius Erasmus Roterodamus ur. 27/28,10,1469, syn
Małgo-rzaty z Zevenbergen i księdza Rogera z Gouda, szkołę wspomina niemiło, zaraza
uśmierca oboje rodziców, razem z bratem oddany do szkoły Braci Wspólnego Życia,
Erazm wstępuje do klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna, 1488 r. śluby
zakonne, pragnienie nieza-leżności i zainteresowanie starożytnością doprowadzają do
rozczarowania życiem duchow-nym i antymonarchizmu, w 1489 r. „Antibarbari” (druk
1520 r., manifest humanistyczny), 1492 r. święcenia kapłańskie, podróż do Rzymu w
charakterze sekretarza biskupa – życie dwor-skie, wydobycie się z klasztoru, wyjazd do
Paryża w 1495 r., studia teologiczne (scholastyka), dorabia udzielając korepetycji, w 1500
r. wyjazd do Anglii na zaproszenie ucznia, lorda Mountjoy, poznaje Johna Coleta,
Tomasza More’a i Johna Fishera, powrót do Paryża i nauka języka greckiego,
„Adagiorum Collectanea” Paryż 1500 r., 1500-1505 w Niderlandach, „Pod-ręcznik
żołnierza Chrystusowego” Antwerpia 1503 r., roczny pobyt w Anglii i podróż do Włoch
(1506 – 1509), „Pochwała Głupoty”, do 1514 r. przebywa w Anglii, od 1514 r. tworzy
utwory antywojenne, następne lata spędza w Niderlandach i Szwajcarii, był jednym z
pierwszych nie-zależnych literatów, zmarł 11/12,07,1536 w Bazylei, ataki Kościoła i
luteran, model chrześci-jaństwa uniwersalnego, przeciw wielości dogmatów i
argumentom siły.
II.
„Pochwała Głupoty”.
-
okoliczności powstania utworu: podczas powrotnej drogi z Włoch do Anglii w 1509 r., w
języ-ku greckim
Moros
= głupiec a Tomasz More, drukowany dopiero w 1511 r..
-
gatunek literacki, charakterystyka utworu: deklamacja (mowa fikcyjna, ułożona dla
ćwiczenia stylu – określenie Erazma), zabawką intelektualna, lektura umoralniająca, tzw.
pochwała pa-radoksalna; krytyka wad i naduzyć społeczeństwa XVI w., Głupota w sposób
rozumny i wnikli-wy kreśli obraz ludzkiej głupoty, Mądrość przywdziała maskę głupoty,
żeby pozrywać maski, jakie przylgnęły do oblicza społeczeństwa XVI w., satyryczny
obraz epoki, odsłonięcie najwię-kszych słabości natury ludzkiej: miłość własną i
upodobanie do pochlebstwa, zmieszane żarty z poważnymi refleksjami, zaatakowanie
zakonników, „najbardziej dalekich od zachowania za-konu”, głupota dygnitarzy, książąt,
dworaków…, utwór moralistyczny w żartobliwo-satyrycz-nym tonie.
-
źródła utworu, parantele literackie: dzieła od antyku do renesansu, Biblia, „Uczta” Platona
i in-ne jego utwory („Fajdros”, „Rzeczypospolita”…), „Chmury” Arystofanesa, Lukian z
Samosat.
-
kompozycja, styl, język: części: wstęp, opowiadanie, argumentowanie, ewentualne
obalenie tez przeciwnika i zakończenie; pozorny dialog, zmienność wyrażeń: od
wulgarnych do wy-twornych, od potocznych do pełnych erudycji, gra różnorodnych
cytatów, operowanie wyol-brzymieniem komicznym, absurdem, ironią, częste porównania
zwierzęce, wyzwiska; żon-glerka słowna.
-
krytyka: entuzjazm humanistów, oburzenie duchowieństwa i teologów Lowanium i
Sorbony, 1527 r. potępienie przez profesorów Sorbony, od 1542 r. na indeksie ksiąg
zakazanych w Pa-ryżu, na papieskim od 1559 r. do XIX w.
-
edycje autorskie i przedruki: edycja paryska 1511 r., wznowienie 1512 r., w krótkim
czasie 21 oficyn europejskich wydrukowało ten utwór.
-
przekłady: już w 1512 r. na język czeski, 1520 r. na francuski, 1534 r. niemiecki, 1539 r.
wło-ski, 1549 r. angielski; ukazało się ponad 180 przekładów, nawet na hebrajski (1967 r.)
i japoń-ski (1969 r.).
III.
„Skarga Pokoju”.
-
w grudniu 1517 r. w drukarni Frobena, najważniejsze przesłanie:
1.
Ludzie niszczą sami pokój na własne nieszczęście i utrapienie.
2.
Taka postawa byłaby bardziej zrozumiała u zwierząt, a nie u istot ludzkich obdarzonych
mo-wą i rozumem i już ze względu na swą budowę stworzonych dla pokoju. Nikt też nie
obejdzie się bez pomocy bliźniego, zwłaszcza że człowiek nie ma naturalnych środków
obronnych, ta-kich jakimi przyroda obdarzyła zwierzęta. Życie ludzkie pełne jest
grożących zewsząd niebez-pieczeństw.
3.
Zgoda panuje wśród ciał niebieskich i żywiołów, zgoda istnieje wśród zwierząt tego
samego gatunku, a nawet wśród roślin i głazów.
4.
Związki rodzinne i państwowe winny być oparte na zgodzie, bo po to przecież powstały.
5.
Nie ma pokoju ani wśród książąt będących „sercem i okiem ludu”, ani wśród uczonych,
ani wśród duchownych, ani też wśród zakonników.
6.
Nie ma pokoju nawet w sercu jednego człowieka, albowiem toczy się w nim walka
między rozsądkiem i afektami.
7.
Wobec tego stanu rzeczy ludzie nie zasługują na miano chrześcijan. Powinni bowiem
naśla-dować Chrystusa, który był „princeps pacis”, pamiętać, że są członkami jednego
ciała.
8.
Przykład pokoju daje Ewangelia, a nawet historia starożytna.
9.
Trzeba nawoływać do pokoju rządzących państwami. Książęta bowiem podstępnie
wszczy-nają wojny, ażeby gnębić lud. Toczą walki dla osobistych powodów, choć
wszelkie spory na-leży załatwiać pokojowo. Trzeba odrzuci nienawiści narodowościowe,
nie odwoływać się fał-szywie do patriotyzmu ludu, aby wojnę dla własnych interesów
wykorzystać. Książęta winni wobec ludu spełniać swe obowiązki. Być ich obrońcami i
wychowawcami.
10.
Każde państwo rozkwita w pokoju.
11.
Wojna sprowadza demoralizację, nieszczęścia i powszechne ubóstwo.
12.
Lud buduje podstawy dobrobytu państwa, toczący wojnę władcy wszystko to niszczą. Na
woj-nie bogacą się tylko zbrodniarze.
13.
Gdy rozważy się okrucieństwa wojny, dojdzie się do oczywistego wniosku, iż każdy
pokój na-wet okupiony największymi wyrzeczeniami lepszy od wojny.
14.
Walczą i nawołują do wojny ci, których powołaniem jest szerzenie pokoju – to jest
duchowni.
15.
Najbardziej haniebna jest walka chrześcijan z chrześcijanami.
16.
Jeśli trzeba koniecznie walczyć, lepiej zwrócić swój oręż na Turków, lecz właściwiej jest
na-wracać ich dobrym przykładem.
17.
Kiedy jednak trzeba koniecznie prowadzić wojnę dla własnej obrony, należy ją stoczyć z
jak najmniejszym przelewem krwi i możliwie szybko.
-
styl i język: styl podniosły i patetyczny, wzniosłe epilogi przypominające mowy
Cycerona, specjalny rytm prozy, powtarzanie zaimków i przymiotników, stosowanie tzw.
stopniowania, słownictwo z Cycerona, Seneki, Pliniusza, Pisma Świętego.
-
wydania i przedruki: 1518-1540 26 wydań.
-
przekłady: 1521 r. na język niemiecki, 1525 r. francuski, 1529 r. hiszpański, 1559 r.
angielski, 1567 r. holenderski.
IV.
„Colloquia familaria” („Rozmowy potoczne”).
-
powstanie zbioru, charakterystyka: bez wiedzy Erazma w 1518 r., korekta tekstu – nowe
wy-danie (autorskie) w 1519 r., poszerzona wersja w 1522 r., obok język wpajać zasady
moralne, przewodnik życia chrześcijańskiego.
-
przegląd treści: utwory propagandowe (znajomość hebrajskiego, greki i łaciny), cykl
rozmów biesiadnych, nawołanie do prawdziwej chrześcijańskiej pobożności, grupa
dialogów zajmują-cych się położeniem kobiet w społeczeństwie XVI w. oraz sprawami
dotyczącymi małżeństwa (
Zalotnik i dziewczyna
,
Dziewczyna stroniąca od małżeństwa
,
Dziewczyna żałująca
,
Położni-ca
,
Sejm niewieści
,
Niedobrane małżeństwo
), niechęć do
życia klasztornego (
Opat i uczona dama
), powierzchowna pobożność, zakłamana
dewocja, zakorzenienie przesądów i zabobo-nów (
Cyklop, czyli nie wypuszczający z ręki
Pisma świętego
,
Pogrzeb
,
Pielgrzymka w celach religijnych
), zadania monarchów
(
Charon
,
Sprawy wojenne
), zbiór kończy się dialogiem
Epi-kurejczyk
– wyznanie wiary
chrześcijanina-humanisty.
-
postaci – rozmówcy dialogów: poszczególne dialogi – komedie w jednym akcie, młodzież
(16 lat), szlachcianki, kler, według stanów.
-
realizm i fikcja: naturalność rozmów jest osiągana dzięki sceniczności przedstawienia,
aktorzy dynamiczni, nawiązywanie do znanych czytelnikom zdarzeń.
-
kompozycja, język i styl: ograniczenie liczby przemawiających wpływa na jasność
wypowie-dzi, na podkreślenie myśli przewodniej, łacina piękna w sprawach życia
codziennego, głównie z Plauta i Terencjusza, także z Warrona i Pliniusza, zamiłowanie do
zdrobnień, żywy, płynny, czysty, zachwycający trafnością i lekkością wypowiedzi język.
-
krytyka: opieka cesarza uchroniła Erazma od oskarżenia o herezję przez profesorów z
Lowa-nium, w 1526 fakultet Sorbony poddał ostrej cenzurze „Rozmowy”, na co nie
zgodził się Fran-ciszek I, poczytność i obrona papieża Klemensa VII, w 1559 r. na
indeksie ksiąg zakazanych do XIX w.
-
przekłady: do 1536 r. ponad 100 wydań, najczęściej tłumaczone dialogi dotyczące
położenia kobiet oraz moralności chrześcijańskiej (zwłaszcza
Pogrzeb
), prawie na
wszystkie języki.
V.
Korespondencja Erazma.
-
zbiory listów: od ok. 1498 r. Erazm gromadzi własne archiwum korespondencji, ok. 1200
po-zycji opublikowanych.
-
charakterystyka: ok. 400 korespondentów, pełno przysłów, sentencji, cytatów z literatury
sta-rożytnej i Biblii.
-
listy do Polaków: niekompletna liczba, sprawy polityczne, moralne, obyczajowe, nowości
ksią-żkowe, zdrowie…, Andrzej Krzycki, Krzysztof Szydłowiecki, Jost Ludwik Decjusz,
Piotr Tomi-cki, Hieronim Łaski, Zygmunt I, Jan Łaski.
VI.
Recepcja dzieł Erazma w Polsce.
-
pierwsze wzmianki o Polsce w przysłowiu „Spiesz się powoli” (
Adagium
1001).
-
druki dzieł Erazma m.in. Hieronim Wietor.
-
erazmiańczyk Walenty Eck.
-
popularność zwłaszcza „Rozmów”.
-
Mikołaj Rej, Marcin Kromer, Jan Leopolita Starszy, Marcin Bielski, Jan Kochanowski,
Andrzej Frycz Modrzewski.
TEKST
Pochwała Głupoty
-
„tą jestem, co swą boską potęgą bogów i ludzi rozwesela”.
-
cieszy się z radosnej reakcji słuchaczy.
-
„Bo cóż się bardziej godzi niż to, żeby Głupota sama trąbiła o swej chwale? Jak to mówi
przy-słowie: chwal mnie moja gębo!”.
-
żal, że, choć najwspanialsza, bezgraniczna, powszechna, nigdy nie chwalona, wstydzą się
jej ludzie, „międzygłupcy”.
-
jest córką Plutosa (bogactwo) i Neotete (młodość), urodziła się na Wyspach Szczęśliwych,
jej piastunkami były: Mete – Pijaczynka, Apedia – Prostaczka, Filautia – Miłość własna,
Lete – Zapomnienie i Kolakia – Pochlebstwo…
-
o jej dobrodziejstwach i władzy.
-
„To w każdym razie pewne, że dobrej zabawy nie masz na żadnej, jeśli jej głupstwo sobą
nie zaprawiło”.
-
„Ale co sie o przyjaźni powiedziało, to o wiele bardziej odnieść trzeba do małżeństwa,
które doprawdy niczym nie jest innym jak nierozdzielnym połączeniem życia dwojga
ludzi”.
-
„Śmieją się z <<dudka>>, z <<rogacza>> i jak go tam nie nazywają, gdy scałowuje łzy
nie-wiernej żony. Ale o ileż to szczęśliwiej dać się tak oszukiwać, niż przez nadmierne
zazdrośni-ctwo i samemu się zżerać, i tragediami wszystko napełniać!”.
-
radość i szczęście, „Co po młodości, jeśli ją przeżera kwas starczego smutku?”.
-
krytyka wojny.
-
Sokrates.
-
„Pewnie, wszystko to gra cieni, ale nie inaczej i z tą komedią ludzkiego życia”.
-
„Przede wszystkim więc to jest oczywiste, że wszystkie namiętności to sprawy z
podwórka Głupoty”.
-
o starszych zachowujących się jak młodzi „jeden farbuje włosy, drugi załata łysinę pod
peru-ką, trzeci posługuje się zębami, które może od kogoś sobie pożyczył”.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
