Epoka Ogniem i Mieczem, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Towarzystwo Miłośników Historii Fundacja SienkiewiczowskaEpoka „Ogniem i mieczem" we współczesnych badaniach historycznychZbiór studiów pod redakcją Mirosława NagielskiegoWYDAWNICTWO4—DiGWarszawa 2000CIP — Biblioteka Narodowa Epoka „Ogniem i mieczem" we współczesnych badaniachhistorycznych : zbiór studiów / pod red. MirosławaNagielskiego ; Towarzystwo Miłośników Historii. FundacjaSienkiewiczowska. —Warszawa : „DiG", 2000Publikacja dofinansowana przez Komitet Badań NaukowychIlustracje pochodzą ze zbiorów Biblioteki Narodowej, archiwum Wydawnictwa DiG oraz ze zbiorów AutorówRedakcja: Izabela Komorowska, Michał StraszewiczOpracowanie techniczne: Sławomir GórzyńskiProjekt okładki: Sławomir GórzyńskiISBN 83-7181-183-7Copyright by Towarzystwo Miłośników Historii & Wydawnictwo DiG, 2000Skład i łamanie:hWYDAWNICTWOч—DiGPL 00-029 WarszawaNowy Świat 39tel. (22) 828-00-96Nakład 500 egz. Do druku oddano i druk ukończono w grudniu 2000 r. w Drukarni Wydawnictw Naukowych S.A. w ŁodziSpis treściWstęp............................................ 5Władysław Serczyk, Ukraina—film, powieść, rzeczywistość...............15Maria Bogucka, Wiek XVII—wiek kryzysu. Polska na tle europejskim .........19Albert Borowiak, Kozaczyzna w przededniu powstania Bohdana Chmielnickiego (1635-1648).........................................25Stefania Ochmann-Staniszewska, Powstanie Chmielnickiego w świetle polskiej publicystyki okresu panowania Jana Kazimierza Wazy...................45Hanna Dylągowa, Unia brzeska w czasach „Ogniem i mieczem".............53Janusz Kaczmarczyk, „Jestem Zenobi Abdank, herbu Abdank z krzyżykiem,szlachcic z województwa kijowskiego"............................63Tadeusz Wasilewski, Działalność polityczna i wojskowa Jeremiego Wiśniowieckiego . . . 69Wiesław Majewski, Sienkiewicz—przodek nas, historyków................85Jarema Maciszewski, ,Jijusdem matris filii".......................105JanWimmer, Wojsko polskie w epoce „Ogniem i mieczem"................115Jerzy Teodorczyk, Dramat jazdy polskiej. Przyczyny porażek wojsk koronnychw walkach z Kozakami zaporoskimi w latach 1648-1652 ................121Jacek Komuda, Wojsko zaporoskie według Henryka Sienkiewicza............137Andrzej Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w powieści „Ogniem i mieczem"a jego rzeczywista rola w walce z powstaniem Chmielnickiego ..............147Mirosław Nagielski, Relacje zbaraskie z Księgi Pamiętniczej Jakuba Michałowskiegoa „Ogniem i mieczem" Henryka Sienkiewicza.......................155Piotr Kroll, Epoka „Ogniem i mieczem" w publikacjach naukowych ostatnich lat .... 173Spis ilustracji.......................................179Na prezen tyce Og, badaczy na c miejsce 12 n Ogniem i mit nizowane pr; Zamku Króle tetu Warsza1 tematowi „Oi doby powsta Oba symp Trylogii Hetv stów epctó, Jednocześni pierwszego Hoffmana ( otrzymany poświęcona Wydawc Miłośników niom który Różno ro i mieczem s tematyką n przyczyn z< historiogra; poświęcony tak polskie] stania lat li czy kwestie etapie walkWstępNa prezentowany obecnie Czytelnikom zbiór rozpraw, poświęcony problematyce Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, składają się wystąpienia badaczy na dwóch sympozjach naukowych. Jedno z nich, którego obrady miały miejsce 12 maja 1998 r. na Zamku Królewskim w Warszawie, dotyczyło epoki Ogniem i mieczem we współczesnych badaniach historycznych. Było ono zorganizowane przez Zarząd Fundacji Sienkiewiczowskiej przy współudziale Dyrekcji Zamku Królewskiego. Drugie, zainicjowane przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, miało miejsce 27 września 1999 r. i poświęcone było tematowi „Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza a rzeczywistość historyczna doby powstania Bohdana Chmielnickiego".Oba sympozja łączyła zatem ta sama idea przedstawienia pierwszej części Trylogii Henryka Sienkiewicza w konfrontacji z krytycznymi osądami specjalistów epoki, znających doskonale realia konfliktu polsko-kozackiego z 1648 r. Jednocześnie, na co zwrócił uwagę Władysław A. Serczyk, podczas gdy obrady pierwszego sympozjum toczyły się przed ekranizacją przez reżysera Jerzego Hoffmana Ogniem i mieczem, to już uczestnicy drugiej konferencji mogli zestawić otrzymany obraz z kartami powieści oraz wydawanymi studiami naukowymi, poświęconymi obu stronom konfliktu.Wydawcy niniejszego tomu studiów składają podziękowanie Towarzystwu Miłośników Historii oraz Zarządowi Fundacji Sienkiewiczowskiej, dzięki staraniom których uzyskano środki na tę publikację.Różnorodność tematyki poruszanej w powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem spowodowała, że autorzy zamieszczonych w tomie artykułów zajęli się tematyką nie tylko odnoszącą się do samego powstania Bohdana Chmielnickiego, przyczyn załamania się staropolskiej sztuki wojennej w połowie XVII w, czy historiografią polską wobec Trylogii Sienkiewicza. Wiele badań cząstkowych poświęconych jest zagadnieniom do dziś wywołującym spory wśród historyków tak polskich, jak rosyjskich i ukraińskich, jak choćby pochodzenie wodza powstania lat 1648-1654, skład i organizacja sił zaporoskich w omawianym okresie, czy kwestie związane z obroną prawosławia przez Kozaczyznę w pierwszym etapie walk.6WstępDlatego na pierwszy plan wysuwają się dwie kwestie, wokół których koncentruje się tematyka poszczególnych artykułów, co miało wpływ na ich kolejność. Pierwsza dotyczy problemów związanych z realiami XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, a także tematów szczegółowych poświęconych genezie, przebiegowi i skutkom powstania Bohdana Chmielnickiego. Druga, począwszy od artykułu Wiesława Majewskiego Sienkiewicz — przodek nas, historyków, porusza problemy związane z oceną warsztatu historycznego autora Trylogii oraz sporami o stworzoną przezeń wizję złożonych stosunków społeczno-politycznych na kresach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej w dobie powstania kozackiego.Jednocześnie należy zaznaczyć, iż z różnych przyczyn nie udało się opublikować wszystkich materiałów, których autorzy złożyli je do druku w innych wydawnictwach, bądź ze względu na długi okres, który upłynął od obu sympozjów, zrezygnowali z ich prezentacji. Nie wpłynęło to jednak istotnie na charakter i poziom merytoryczny wydawnictwa.Epokę „Ogniem i mieczem"... rozpoczyna esej Władysława A. Serczyka, który zwrócił uwagę na dziejową rolę Ukrainy w historii narodu polskiego, ale także ukraińskiego. Kresy południowo-wschodnie były bowiem areną nie tylko tragicznych wydarzeń z dziejów obu tych nacji (wielkie batalie i powstania kozackie skierowane przeciwko Rzeczypospolitej) i obszarem wzajemnej koegzystencji różnorodnych pod względem językowym, obyczajowym czy religijnym grup etnicznych. Wreszcie, Ukraina jako prowincja „mlekiem i miodem płynąca" Rzeczypospolitej stanowiła o jej potędze. Z chwilą gdy ziemie ukrainne pogrążyły się w wirze wojny domowej lub częściowo odpadły od Rzeczypospolitej (po 1667 r.), okazało się, że stanowiła ona fundament wielkości państwa polskiego.W problematykę dziejów powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego wprowadza nas artykuł Marii Boguckiej, która określa wiek XVII — wiekiem kryzysu nie tylko państwowości polskiej, ale także większości państw europejskich. Słusznie zwróciła uwagę, że za wielkimi zniszczeniami spowodowanymi działaniami wojennymi szły zarazy, pomory oraz regres demograficzny. Załamanie się koniunktury handlowej na rynkach światowych dotknęło nie tylko lepiej rozwinięte państwa zachodniej Europy, ale także Rzeczpospolitą (zauważalny spadek cen zboża i innych surowców). Wstrząsy polityczno-gospodarcze były więc zjawiskami powszechnymi, które objęły w XVII w. nie tylko centrum, ale i peryferia Europy. Dotyczyło to także mentalności społeczeństw ówczesnej epoki; stąd tak wiele wizji końca świata, które znajdujemy także w powieści Henryka Sienkiewicza, choćby w prologu pierwszej części Ogniem i mieczem, przy opisie wydarzeń roku 1647, zwiastującego wielkie klęski w roku następnym — roku wybuchu największego w dziejach epoki nowożytnej powstania kozackiego.Stosunkom polityczno-militarnym na Ukrainie w dobie poprzedzającej wybuch powstania Chmielnickiego poświęcona jest praca Alberta Borowiaka. Przedstawia ona okres „złotego pokoju" na stepach ukrainnych, który wcale nie oznaczał złagodzenia napięć religijnych, społecznych i ekonomicznych w woje-Wstęp7wództwach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej. Odrębną sprawą były spory Kozaków z podstarościmi i pułkownikami, narzuconymi im przez nową ordynację wojska zaporoskiego z 1638 r.Autor zwraca uwagę, że nowy system funkcjonował w miarę poprawnie, gdy buławę wielką koronną dzierżył Stanisław Koniecpolski, który niejednokrotnie wstawiał się za Kozakami, krzywdzonymi przez podstarościch. Jednego z pułkowników w 1643 r. usunął nawet z zajmowanego stanowiska (Jana Zakrzewskiego pułkownika czehryńskiego), mianując na jego miejsce dbającego o interesy Zaporożców Stanisława Krzyczewskiego. PD śmierci hetmana (11 marca 1646) na Ukrainie zapanował chaos i rozprzężenie wśród Kozaków i czerni; nad sytuacją nie mógł zapanować hetman Mikołaj Potocki. Nowi właściciele starostw ukrain-nych: Aleksander Koniecpolski i Jeremi Wiśniowiecki dopuszczali się wielu nadużyć wobec Kozaków rejestrowych, a ich skargi do hetmana i króla Władysława IV nie odnosiły żadnego skutku.Borowiak zauważa również, że powołanie przez Władysława IV w styczniu 1648 r. komisji do rozpatrzenia skarg kozackich było spóźnione i nie mogło ugasić płomienia powstania, który już tlił się na Zaporożu. Tym bardziej, że obietnice króla, dotyczące włączenia Kozaczyzny w przygotowania do wojny z Turcją, spełzły na niczym, a ci, wszczynając powstanie, twierdzili, że jest ono skierowane nie przeciwko majestatowi JKMci, ale królewiętom ukrainnym. Autor stara się przekonać nas do tezy, którą przecież na kartach swej powieści dokumentuje sam Sienkiewicz, że powstanie kozackie nie by... [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl upanicza.keep.pl
Towarzystwo Miłośników Historii Fundacja SienkiewiczowskaEpoka „Ogniem i mieczem" we współczesnych badaniach historycznychZbiór studiów pod redakcją Mirosława NagielskiegoWYDAWNICTWO4—DiGWarszawa 2000CIP — Biblioteka Narodowa Epoka „Ogniem i mieczem" we współczesnych badaniachhistorycznych : zbiór studiów / pod red. MirosławaNagielskiego ; Towarzystwo Miłośników Historii. FundacjaSienkiewiczowska. —Warszawa : „DiG", 2000Publikacja dofinansowana przez Komitet Badań NaukowychIlustracje pochodzą ze zbiorów Biblioteki Narodowej, archiwum Wydawnictwa DiG oraz ze zbiorów AutorówRedakcja: Izabela Komorowska, Michał StraszewiczOpracowanie techniczne: Sławomir GórzyńskiProjekt okładki: Sławomir GórzyńskiISBN 83-7181-183-7Copyright by Towarzystwo Miłośników Historii & Wydawnictwo DiG, 2000Skład i łamanie:hWYDAWNICTWOч—DiGPL 00-029 WarszawaNowy Świat 39tel. (22) 828-00-96Nakład 500 egz. Do druku oddano i druk ukończono w grudniu 2000 r. w Drukarni Wydawnictw Naukowych S.A. w ŁodziSpis treściWstęp............................................ 5Władysław Serczyk, Ukraina—film, powieść, rzeczywistość...............15Maria Bogucka, Wiek XVII—wiek kryzysu. Polska na tle europejskim .........19Albert Borowiak, Kozaczyzna w przededniu powstania Bohdana Chmielnickiego (1635-1648).........................................25Stefania Ochmann-Staniszewska, Powstanie Chmielnickiego w świetle polskiej publicystyki okresu panowania Jana Kazimierza Wazy...................45Hanna Dylągowa, Unia brzeska w czasach „Ogniem i mieczem".............53Janusz Kaczmarczyk, „Jestem Zenobi Abdank, herbu Abdank z krzyżykiem,szlachcic z województwa kijowskiego"............................63Tadeusz Wasilewski, Działalność polityczna i wojskowa Jeremiego Wiśniowieckiego . . . 69Wiesław Majewski, Sienkiewicz—przodek nas, historyków................85Jarema Maciszewski, ,Jijusdem matris filii".......................105JanWimmer, Wojsko polskie w epoce „Ogniem i mieczem"................115Jerzy Teodorczyk, Dramat jazdy polskiej. Przyczyny porażek wojsk koronnychw walkach z Kozakami zaporoskimi w latach 1648-1652 ................121Jacek Komuda, Wojsko zaporoskie według Henryka Sienkiewicza............137Andrzej Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w powieści „Ogniem i mieczem"a jego rzeczywista rola w walce z powstaniem Chmielnickiego ..............147Mirosław Nagielski, Relacje zbaraskie z Księgi Pamiętniczej Jakuba Michałowskiegoa „Ogniem i mieczem" Henryka Sienkiewicza.......................155Piotr Kroll, Epoka „Ogniem i mieczem" w publikacjach naukowych ostatnich lat .... 173Spis ilustracji.......................................179Na prezen tyce Og, badaczy na c miejsce 12 n Ogniem i mit nizowane pr; Zamku Króle tetu Warsza1 tematowi „Oi doby powsta Oba symp Trylogii Hetv stów epctó, Jednocześni pierwszego Hoffmana ( otrzymany poświęcona Wydawc Miłośników niom który Różno ro i mieczem s tematyką n przyczyn z< historiogra; poświęcony tak polskie] stania lat li czy kwestie etapie walkWstępNa prezentowany obecnie Czytelnikom zbiór rozpraw, poświęcony problematyce Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, składają się wystąpienia badaczy na dwóch sympozjach naukowych. Jedno z nich, którego obrady miały miejsce 12 maja 1998 r. na Zamku Królewskim w Warszawie, dotyczyło epoki Ogniem i mieczem we współczesnych badaniach historycznych. Było ono zorganizowane przez Zarząd Fundacji Sienkiewiczowskiej przy współudziale Dyrekcji Zamku Królewskiego. Drugie, zainicjowane przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, miało miejsce 27 września 1999 r. i poświęcone było tematowi „Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza a rzeczywistość historyczna doby powstania Bohdana Chmielnickiego".Oba sympozja łączyła zatem ta sama idea przedstawienia pierwszej części Trylogii Henryka Sienkiewicza w konfrontacji z krytycznymi osądami specjalistów epoki, znających doskonale realia konfliktu polsko-kozackiego z 1648 r. Jednocześnie, na co zwrócił uwagę Władysław A. Serczyk, podczas gdy obrady pierwszego sympozjum toczyły się przed ekranizacją przez reżysera Jerzego Hoffmana Ogniem i mieczem, to już uczestnicy drugiej konferencji mogli zestawić otrzymany obraz z kartami powieści oraz wydawanymi studiami naukowymi, poświęconymi obu stronom konfliktu.Wydawcy niniejszego tomu studiów składają podziękowanie Towarzystwu Miłośników Historii oraz Zarządowi Fundacji Sienkiewiczowskiej, dzięki staraniom których uzyskano środki na tę publikację.Różnorodność tematyki poruszanej w powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem spowodowała, że autorzy zamieszczonych w tomie artykułów zajęli się tematyką nie tylko odnoszącą się do samego powstania Bohdana Chmielnickiego, przyczyn załamania się staropolskiej sztuki wojennej w połowie XVII w, czy historiografią polską wobec Trylogii Sienkiewicza. Wiele badań cząstkowych poświęconych jest zagadnieniom do dziś wywołującym spory wśród historyków tak polskich, jak rosyjskich i ukraińskich, jak choćby pochodzenie wodza powstania lat 1648-1654, skład i organizacja sił zaporoskich w omawianym okresie, czy kwestie związane z obroną prawosławia przez Kozaczyznę w pierwszym etapie walk.6WstępDlatego na pierwszy plan wysuwają się dwie kwestie, wokół których koncentruje się tematyka poszczególnych artykułów, co miało wpływ na ich kolejność. Pierwsza dotyczy problemów związanych z realiami XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, a także tematów szczegółowych poświęconych genezie, przebiegowi i skutkom powstania Bohdana Chmielnickiego. Druga, począwszy od artykułu Wiesława Majewskiego Sienkiewicz — przodek nas, historyków, porusza problemy związane z oceną warsztatu historycznego autora Trylogii oraz sporami o stworzoną przezeń wizję złożonych stosunków społeczno-politycznych na kresach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej w dobie powstania kozackiego.Jednocześnie należy zaznaczyć, iż z różnych przyczyn nie udało się opublikować wszystkich materiałów, których autorzy złożyli je do druku w innych wydawnictwach, bądź ze względu na długi okres, który upłynął od obu sympozjów, zrezygnowali z ich prezentacji. Nie wpłynęło to jednak istotnie na charakter i poziom merytoryczny wydawnictwa.Epokę „Ogniem i mieczem"... rozpoczyna esej Władysława A. Serczyka, który zwrócił uwagę na dziejową rolę Ukrainy w historii narodu polskiego, ale także ukraińskiego. Kresy południowo-wschodnie były bowiem areną nie tylko tragicznych wydarzeń z dziejów obu tych nacji (wielkie batalie i powstania kozackie skierowane przeciwko Rzeczypospolitej) i obszarem wzajemnej koegzystencji różnorodnych pod względem językowym, obyczajowym czy religijnym grup etnicznych. Wreszcie, Ukraina jako prowincja „mlekiem i miodem płynąca" Rzeczypospolitej stanowiła o jej potędze. Z chwilą gdy ziemie ukrainne pogrążyły się w wirze wojny domowej lub częściowo odpadły od Rzeczypospolitej (po 1667 r.), okazało się, że stanowiła ona fundament wielkości państwa polskiego.W problematykę dziejów powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego wprowadza nas artykuł Marii Boguckiej, która określa wiek XVII — wiekiem kryzysu nie tylko państwowości polskiej, ale także większości państw europejskich. Słusznie zwróciła uwagę, że za wielkimi zniszczeniami spowodowanymi działaniami wojennymi szły zarazy, pomory oraz regres demograficzny. Załamanie się koniunktury handlowej na rynkach światowych dotknęło nie tylko lepiej rozwinięte państwa zachodniej Europy, ale także Rzeczpospolitą (zauważalny spadek cen zboża i innych surowców). Wstrząsy polityczno-gospodarcze były więc zjawiskami powszechnymi, które objęły w XVII w. nie tylko centrum, ale i peryferia Europy. Dotyczyło to także mentalności społeczeństw ówczesnej epoki; stąd tak wiele wizji końca świata, które znajdujemy także w powieści Henryka Sienkiewicza, choćby w prologu pierwszej części Ogniem i mieczem, przy opisie wydarzeń roku 1647, zwiastującego wielkie klęski w roku następnym — roku wybuchu największego w dziejach epoki nowożytnej powstania kozackiego.Stosunkom polityczno-militarnym na Ukrainie w dobie poprzedzającej wybuch powstania Chmielnickiego poświęcona jest praca Alberta Borowiaka. Przedstawia ona okres „złotego pokoju" na stepach ukrainnych, który wcale nie oznaczał złagodzenia napięć religijnych, społecznych i ekonomicznych w woje-Wstęp7wództwach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej. Odrębną sprawą były spory Kozaków z podstarościmi i pułkownikami, narzuconymi im przez nową ordynację wojska zaporoskiego z 1638 r.Autor zwraca uwagę, że nowy system funkcjonował w miarę poprawnie, gdy buławę wielką koronną dzierżył Stanisław Koniecpolski, który niejednokrotnie wstawiał się za Kozakami, krzywdzonymi przez podstarościch. Jednego z pułkowników w 1643 r. usunął nawet z zajmowanego stanowiska (Jana Zakrzewskiego pułkownika czehryńskiego), mianując na jego miejsce dbającego o interesy Zaporożców Stanisława Krzyczewskiego. PD śmierci hetmana (11 marca 1646) na Ukrainie zapanował chaos i rozprzężenie wśród Kozaków i czerni; nad sytuacją nie mógł zapanować hetman Mikołaj Potocki. Nowi właściciele starostw ukrain-nych: Aleksander Koniecpolski i Jeremi Wiśniowiecki dopuszczali się wielu nadużyć wobec Kozaków rejestrowych, a ich skargi do hetmana i króla Władysława IV nie odnosiły żadnego skutku.Borowiak zauważa również, że powołanie przez Władysława IV w styczniu 1648 r. komisji do rozpatrzenia skarg kozackich było spóźnione i nie mogło ugasić płomienia powstania, który już tlił się na Zaporożu. Tym bardziej, że obietnice króla, dotyczące włączenia Kozaczyzny w przygotowania do wojny z Turcją, spełzły na niczym, a ci, wszczynając powstanie, twierdzili, że jest ono skierowane nie przeciwko majestatowi JKMci, ale królewiętom ukrainnym. Autor stara się przekonać nas do tezy, którą przecież na kartach swej powieści dokumentuje sam Sienkiewicz, że powstanie kozackie nie by... [ Pobierz całość w formacie PDF ]